İş Sağlığı ve Güvenliğinde Taşeron Yönetim Sistemi

Asıl işveren-alt işveren (taşeron) ilişkisi, iş sağlığı ve güvenliği açısından büyük öneme sahiptir. Ülkemizde iş kazalarının önemli bir kısmı, bu ilişkinin olduğu işyerlerinde meydana gelmektedir. Taşeron bir işi aldığında, işçileri asıl işverenin işyerinde çalışmaya başlar. Bu nedenle işverenlerin, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerini yerine getirirken iş birliği ve koordinasyon içinde hareket etmeleri önemlidir. İSGBYS ekibimiz tarafından hazırlanan bu yazımızda sizler için “Taşeron nedir?”, “Taşeron siteminde iş sağlığı ve güvenliği”, “Taşeron işlerde iş kazası yaşanması”, “Taşeron işlerde İSG kuralları” gibi konuları ele aldık.

İSGBYS, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş İBYS destekli bir İş Sağlığı ve Güvenliği ve Uzaktan Eğitim yazılımıdır. Keyifli okumalar dileriz.

İçindekiler

1. Taşeron (Alt İşveren) Nedir?
2. Hangi İşler Taşerona Verilebilir?
3. Taşeron – Asıl İşveren İlişkisi Nedir?
4. Taşeron Sisteminde İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülükleri Nelerdir?
5. Taşeron Sisteminde İş Kazası Olması Durumu
6. Taşeron Sisteminde İş Kazası Olduğunda Cezai Yaptırım
7. Taşeron İşçinin İSG Kurallarına Uymaması Durumunda Ne Yapılır?
8. Taşeron Sisteminde İşin Durdurulması Kararı Alındığında Ne Yapılır?

Taşeron (Alt İşveren) Nedir?

İlk olarak taşeron yani alt işveren nedir? sorusunu ele alalım. Alt işveren, bir ana işverenin projelerinde veya işlerinde belirli görevleri veya hizmeti sunmak amacıyla işe alınan ikinci bir işvereni ifade eder. Alt işveren, genellikle belirli bir uzmanlık alanında veya belirli bir işi gerçekleştirmek için özel olarak seçilen bir şirket veya kişi olabilir. Bu düzenleme, işverenin kaynakları daha etkili bir şekilde yönetmesini, uzmanlık gerektiren işleri uzmanlara devretmesini ve iş süreçlerini daha verimli bir şekilde organize etmesini sağlar.

Hangi İşler Taşerona Verilebilir?

Taşerona yaptırılabilecek işler nelerdir konusunda ise; taşeronluk modeli, çeşitli sektörlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Taşeronlara verilebilecek bazı işler:

Temizlik Hizmetleri: Büyük işyerleri, alışveriş merkezleri, hastaneler, okullar ve diğer kamu veya özel kuruluşların temizlik hizmetleri Güvenlik Hizmetleri: İşyerleri, etkinlikler, alışveriş merkezleri ve benzeri yerlerde güvenlik hizmetleri Yemek Servisi: Şirketler, okullar, hastaneler gibi kurumların yemek hizmetleri Bina Bakım ve Onarım: Şirketler, apartman yönetimleri veya kamu kurumlarının, bina bakım ve onarımları İnşaat ve Taşeron İşleri: İnşaat projelerinin birçok aşaması örneğin, elektrik işleri, tesisat, çatı işleri vb. Lojistik ve Taşıma Hizmetleri: Şirketler, depolama, kargo taşımacılığı gibi lojistik hizmetleri Bilgi Teknolojileri Hizmetleri: Büyük şirketlerin, bilgi teknolojileri altyapısı, yazılım geliştirme veya destek hizmetleri Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri: şirketlerin ihtiyaçları doğrultusunda eğitim ve danışmanlık hizmetleri Reklam ve Pazarlama: Şirketlerin reklam kampanyaları, pazarlama stratejileri gibi hizmetler

Bu sadece genel bir liste olup, her sektörde farklı ihtiyaçlar doğrultusunda taşeronlarla çalışılabilir.

Hangi İşler Taşerona Verilebilir?

Taşeron ve asıl işveren arasındaki ilişki 4857 sayılı İş Kanunu’nun 2.maddesinde açıklanmıştır. Bir işveren ile; işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde iş alan ve işçilerini sadece bu işyerinde, aldığı işte çalıştıran diğer işveren (taşeron) arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir.

Taşeron ilişkisi, genellikle belirli projelerde uzmanlık gerektiğinde veya iş yükünü dengelemek için kullanılır. Ana işveren, belirli bir uzmanlık alanına sahip olan bir taşeron firmadan hizmet alabilir ve böylece kendi iç kaynaklarını daha etkin bir şekilde kullanabilir.

Taşeron Sisteminde İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülükleri Nelerdir?

En çok merak edilen sorular arasında “taşeron işlerde iş sağlığı ve güvenliği nasıl sağlanır?” ve “Taşeron sisteminde İSG zorunlulukları nelerdir?” soruları gelmektedir. Taşeron ilişkileri bazen çalışma koşulları, iş güvenliği ve işçi hakları gibi konularda tartışmalara yol açabilir. Bu nedenle, birçok ülkede asıl işveren ile taşeron ilişkilerini düzenleyen yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Ülkemizdekilere göz atacak olursak:

İş Kanunu’nda, asıl işverenin taşeron işçilere karşı alt işverenle birlikte sorumlu olduğu geçer.

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre,

Asıl işveren; başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları; işyerindeki sağlık ve güvenlik tedbirleri, yasal hak ve sorumlulukları ve olağan dışı durumdaki tahliyeler hakkında bilgilendirmelidir. Eğitim belgeleri olmadan işe başlatmamalıdır ve ortak çalışma alanlarında hijyen ve güvenlik önlemleri konusunda diğer işverenle iş birliği yapmalıdır.

Alt İşverenlik Yönetmeliğine göre:

• Asıl işverenin işyerinde mal veya hizmet üretimi işlerinde çalışan kendi işçileri de bulunmalıdır.
• Alt işverene verilen iş, işyerinde mal veya hizmet üretiminin yardımcı işlerinden olmalıdır. Asıl işin bölünerek alt işverene verilmesi durumunda ise, verilen iş uzmanlık gerektiren bir iş olmalıdır.
• Alt işveren, üstlendiği iş için görevlendirdiği işçilerini sadece o işyerinde aldığı işte çalıştırmalıdır.
• Alt işverene verilen iş, işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin bir iş olmalı, asıl işe bağımlı ve asıl iş sürdüğü müddetçe devam eden bir iş olmalıdır.
• Alt işveren, daha önce o işyerinde çalıştırılan bir kimse olmamalıdır. Ancak daha önce o işyerinde çalıştırılan işçinin şirketin hissedarı olması, alt işveren ilişkisi kurmasını engellemez.

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğe göre,

Her işveren kendi çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesinden sorumludur. Ancak asıl işveren, taşeron işçilerin eğitimleri konusunda alt işverenden bilgi almak, eğitim belgelerini kontrol etmek ve işyerine özgü riskleri belirtmekle yükümlüdür.

Bir işyerinde temel eğitimini tamamladıktan sonra yaptığı iş değişmeden yeni bir işyerinde çalışmaya başlayan çalışanın eğitiminin tekrarlanmasına gerek yoktur.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine göre,

Asıl işveren, risk değerlendirmesi çalışmaları konusundaki belge ve bilgileri alt işverene sağlar ve çalışmaları denetleyip koordine eder. Alt işveren ise hazırladığı risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre,

Acil durum planlarının hazırlanması konusunda işyerinin bütünü için asıl işveren, kendi çalışma alanı ve yaptıkları işler içinse alt işverenler sorumludur. Asıl işveren, taşeron işçileri ile müşteri ve ziyaretçi gibi işyerinde bulunan diğer kişileri acil durumlar konusunda bilgilendirir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmeliğe göre,

Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;

• Asıl işverenin ve alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı elli ve üzeri ise ayrı kurullar kurarlar. Koordinasyon asıl işverence sağlanır.
• Sadece asıl işverenin çalışan sayısı elli ve üzeri ise kurul asıl işverence kurulur. Alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere bir temsilci atar.
• Sadece alt işverenin çalışan sayısı elli ve üzeri ise kurul alt işverence oluşturulur. Asıl işveren, koordinasyonu sağlamak üzere bir temsilci atar.
• Asıl işveren ve alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı ellinin altında ve toplam çalışan sayısı elliden fazla ise asıl işveren ve alt işveren birlikte kurul oluşturur. Koordinasyon asıl işverence sağlanır, üyeler her iki işverenin ortak kararı ile atanır.

Taşeron Sisteminde İş Kazası Olması Durumu

Peki, taşeron işlerde iş kazası meydana gelirse ya da taşeronla çalışırken iş kazası yaşanırsa ne olur? Taşeron işçilerinin uğradığı iş kazasında gerçeğe uygun bir tespit yapılması adına mahkemelerce iş sağlığı ve güvenliği alanında uzmanlardan oluşan bir heyetten bilirkişi raporu alınmalıdır. Bunu yaparken asıl işveren ile taşeronun işyerleri mümkün olduğu kadar ayrıştırılarak inceleme yapılmalıdır. İşyeri kavramı İSGK m.3/1-h ve İşK m.2/1 hükümlerinde yer alan tanımlara uygun olarak geniş bir şekilde değerlendirilmelidir.

Asıl işveren-taşeron ilişkisindeki sözleşmelerde iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine ilişkin hükümlere yer vermeleri mümkündür. Örneğin, eğitimin birlikte verileceğine, taşeron işçilerinin asıl işveren tarafından verilecek eğitime katılacağına veya belirlenen OSGB’den hizmet alınacağına ilişkin hükümlere yer verebilir.

Ancak asıl işverenlerin bu sözleşmelerde yer verdikleri sorumsuzluk kayıtları, mevzuatta kendilerine asıl işveren sıfatına sahip olmaları nedeniyle getirilen iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerini ortadan kaldırmayacaktır. Bu kayıtlar ancak taraflar arasındaki iç ilişkide dikkate alınacaktır.

Gerçekleşen iş kazası veya meslek hastalığında işverenlerin kusurlarına göre sorumluluk durumları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

Durum	Sorumluluk Durumu
Taşeron işçilerinin uğradığı iş kazası veya meslek hastalığında asıl işverenin kusuru bulunmasa bile:	Asıl işveren, işçi/yakınlarından tazminat veya Kurumun rücu istemlerinden taşeronun kusurundan dolayı müteselsilen sorumlu olacaktır.
Taşeron işçilerinin uğradığı iş kazası veya meslek hastalığında asıl işverenin kusuru bulunuyorsa:	Asıl işverenin kusurundan dolayı taşerona sorumluluk yüklenmez; ancak taşeronun da kusuru varsa TBK m.61 hükmü gereği, tarafların zararının bütününden müteselsilen sorumlu olacaktır.
Asıl işveren işçilerinin uğradığı iş kazası veya meslek hastalığında taşeronun kusuru bulunuyorsa:	Asıl işverenin kusuru yoksa müteselsil sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Taşeron, haksız fiil hükümlerine göre sorumlu olacaktır.
Asıl işveren işçilerinin uğradığı iş kazası veya meslek hastalığında; hem asıl işverenin hem de taşeronun kusuru bulunuyorsa:	TBK m.61 hükmü gereği tarafların müteselsil sorumluluğuna gidilecektir.

Taşeron Sisteminde İş Kazası Olduğunda Cezai Yaptırım

Bir diğer önemli konu ise taşeron iş kazalarında ceza durumudur. Cezaların şahsiliği ilkesi gereği asıl işverene, taşeronun (alt işverenin) yükümlülüklerine aykırı davranışından dolayı idari para cezası uygulanamayacağı gibi, asıl işverenin, taşerona uygulanacak idari para cezalarından dolayı herhangi bir sorumluluğu da bulunmamaktadır.

Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu iş sahalarında meydana gelen iş kazalarından kaynaklanan cezai sorumluluğun kime ait olduğu belirlenirken tarafların aralarındaki hukuki ilişkiden çok, suç sayılan fiili kimin işlediğiyle ilgilenilir. Bu anlamda cezai sorumluluk, ortaya çıkan iş kazasının hangi işverenin faaliyetinden veya iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüğüne aykırı davranışından kaynaklandığına göre belirlenecektir. Asıl işverenlerin, alt işverenler üzerindeki denetim yükümlülüğünün sınırlarını kanun ve sözleşme hükümleri oluşturmaktadır. Asıl işverenin, alt işverenin kusurundan dolayı cezai sorumluluğunun doğmayacağını kabul etmek gerekirse de, asıl işveren, işi teslim edeceği alt işverenin o iş için gerekli özelliklere ve ehliyete sahip olup olmadığını araştırmak ve ondan sonra işi teslim etmek zorundadır. Aksi hâlde kendisinden beklenen dikkat ve özen yükümlülüğünü yerine getirmemiş olacaktır.

Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin muvazaalı olması hâlinde, alt işveren işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem göreceklerinden iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerinin muhatabı asıl işveren olacaktır. Dolayısıyla muvazaalı ilişkinin görünürdeki alt işvereninin, iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırılıklardan sorumluluğu bulunmayacaktır.

Asıl işverenlerin payına düşenin ötesinde bir ödeme yapması hâlinde, bu ödemeyi alt işverenlere rücu edebilmesi mümkündür. Bu rücu hakkının kapsamı tarafların aralarında yaptıkları anlaşmaya göre belirlenecektir. Ancak taraflar arasında bir anlaşma bulunmadığı hâllerde asıl işveren TBK m.167 hükmünde yer alan eşit paylaşım karinesine göre alt işverene rücu edeceği kabul edilmiştir.

Taşeron İşçinin İSG Kurallarına Uymaması Durumunda Ne Yapılır?

Eğer, taşeron işlerde iş sağlığı ve güvenliği kuralları ihmal edilirse ne yapılır? diye merak ediyorsanız, alt işveren (taşeron) işçisinin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırı davranışı asıl işverenin işyerini etkilese dahi asıl işverenin, aralarında sözleşme ilişkisi bulunmayan bu işçinin iş sözleşmesini feshetmesi mümkün değildir. Alt işveren işçilerinin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırı davranması durumunda asıl işveren, alt işveren işçilerinin yükümlülüklere aykırı davranışını ve bunun ne şekilde iş güvenliğini tehlikeye soktuğunu alt işverene bildirerek iş sözleşmelerini feshetmesini isteyebilecektir. Asıl işverenin bu talebi üzerine alt işveren, aykırılığın ağırlığını dikkate alarak işçilerin iş sözleşmesini feshedebileceği gibi asıl işverenin işyeri dışında başka bir işyerinde çalışması yönünde de karar verebilir. Ancak alt işveren, işçileri iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırı davranmasına rağmen asıl işverenin talebini reddederse, bu aykırılıktan işyeri ve işi etkilenen asıl işverenin, asıl işveren-alt işveren ilişkisini sona erdirebilir.

Disiplin cezası verme yetkisi, işverenin iş sözleşmesinden doğan yönetim hakkından kaynaklandığından, alt işveren (taşeron) işçilerinin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırı davranışı asıl işverenin işyerini etkilese dahi asıl işverenin, alt işveren işçisine karşı doğrudan disiplin cezası uygulaması mümkün değildir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda çalışanlara da iş sağlığı ve güvenliği bakımından aktif bir rol biçilerek birtakım iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri getirilmiştir. Ancak İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili mevzuatta taşeron işçilerinin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine ilişkin ayrıca bir hükme yer verilmemiştir.

Ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kalan alt işveren işçileri çalışmaktan kaçınma hakkını, her zaman kendi işverenlerine karşı kullanacaklardır. Bu tehlikenin, asıl işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırı davranışlarından kaynaklanması durumunda dahi, taşeron işçilerinin bu hakkı asıl işverene karşı kullanabilmesi mümkün değildir.

Taşeron Sisteminde İşin Durdurulması Kararı Alındığında Ne Yapılır?

Son olarak, taşeron işlerde iş durdurulma kararı alınırsa ne olur sorusunu yanıtlayalım. Asıl işverenin işyerinden kaynaklanan risk ve tehlike, çoğunlukla alt işveren işyerini ve işçilerini de etkileyeceğinden alt işverenin yürüttüğü işin de kısmen veya tamamen durdurulması gündeme gelebilir. Ancak asıl işverene ait işin durdurulmasına rağmen alt işveren bakımından böyle bir karar verilmemiş olabilir. Bu durumda alt işverene (taşerona) ait başka bir işyerinde çalıştırılması söz konusu olacaktır. Ancak alt işverenin şartlara uygun bir işyeri mevcut değilse İşK m.24/III kapsamında bir zorlayıcı sebepten bahsedilebilecektir.

Alt işveren işyerinde işin durdurulması kararı verilmiş ise ikili bir ayrım yapılması gerekir. Eğer işçiler alt işveren tarafından kendi işyerinde veya iş aldığı başka bir işyerinde çalıştırılmaya başlanırsa münhasıran çalıştırma şartı ortadan kalkacağından asıl işverenin çalıştırılmayan süre için müteselsil sorumluluğu bulunmayacaktır. Ancak bu sürede taşeron işçileri, çalıştırılmaksızın ücretleri ödenmekteyse, taşeron işçilerinin asıl işverenden alınan işe özgülenmesi şartı ortadan kalmadığından asıl işverenin müteselsil sorumluluğu devam edecektir.

Asıl işverene ait maden işyerlerinde iş alan taşeronun, asıl işverenin kusuru sonucu ölümlü iş kazasına uğraması hâlinde asıl işverene kamu ihalesinden yasaklama yaptırımı uygulanabilir.

Özetle,

Taşeron nedir?; Bir işverenin belirli bir iş veya hizmeti yerine getirmek üzere sözleşme yaptığı başka bir firma veya kişiye denir. Peki, taşerona verilebilen işler nelerdir?, birçok farklı sektörde ve iş alanında taşeronluk modeli kullanılabilir. "Taşeron işlerde İSG yükümlülükleri nelerdir?" sorusunun yanıtı çeşitli yönetmeliklerde ve diğer ilgili kanunlarda belirlenmiştir. Taşeron işlerde iş kazası ya da meslek hastalığı gerçekleşmesi durumunda sorumluluk kusurlu olan tarafa göre değişmektedir. Taşeron iş kazalarında cezalar nelerdir? konusu ise kazasının hangi işverenin faaliyetinden veya aykırı davranışından kaynaklandığına göre belirlenecektir. Bir diğer merak konusu olan Taşeron işlerde iş güvenliği kurallarına uyulmaması durumunda ne olur? sorusuna cevap olarak asıl işverenin alt işverene yani taşerona bildirerek müdahale etmesini isteyebilir diyebiliriz. Son olarak, Taşeronda işin durdurulması kararı alınırsa ne yapılır? konusu durdurma kararının asıl işverenin mi yoksa alt işverenin işyerinde mi alındığına göre değişmektedir.